Door Lex Wobma
‘Zonder vakbonden onderhandelen is gevaarlijk en onverstandig’
Dit citaat van ‘experts’ kwam ik tegen in het financieel dagblad (april 2017). Het was naar aanleiding van het bericht dat supermarktketen Jumbo de arbeidsvoorwaarden voortaan met de OR wilde uitonderhandelen en vastleggen in een zogenaamde arbeidsvoorwaardenregeling (AVR). Dus niet met de vakbonden.
In dit artikel gaat het ons niet zo zeer of dat nu wel of niet verstandig is.Of dit nu wel of niet een bewuste politiek spel van de werkgever is. Nee, wij gaan in op de mogelijkheid dat je inderdaad als OR zelf onderhandelt over de arbeidsvoorwaarden.
Dit zijn redenen om zelf te onderhandelen:
– Voor jouw organisatie geldt geen cao,
– De werkgever graag wil met de OR onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden.
Wat doe je dan in deze gevallen? Stel dat je zelf wilt onderhandelen, hoe pak je dat dan goed aan als OR? Daarover gaat dit artikel. Je kunt het gebruiken als checklist en tips voor de (C)OR die betrokken is of wordt bij het arbeidsvoorwaardenoverleg in de onderneming.
De tips zijn vet gedrukt, net als deze zin.
1. Juridische toets
Voordat je als (C)OR ervoor kiest om te onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden is het van belang om een stevige juridisch toets te laten plaatsvinden over de individuele arbeidsovereenkomsten en de wijze waarop het arbeidsvoorwaardenoverleg met de OR wordt geregeld. Er moet goed gekeken worden naar zaken als het incorporatiebeding, het eenzijdige wijzigingsbeding en de individuele contractsvrijheid van de werknemers.
Een overeenkomst of afspraken met de (C)OR over arbeidsvoorwaarden werken in principe niet door in de individuele arbeidsovereenkomst.
Het gaat in dit artikel te ver om dit verder uit te werken, maar:
Tip 1. Zorg voor een juridisch kader (laat je bijstaan door een deskundig jurist) waarbinnen de arbeidsvoorwaarden onderhandeling voldoende is geborgd.
2. De werknemers en draagvlak
Voor het vaststellen van collectieve arbeidsvoorwaarden is voldoende draagvlak van de werknemers natuurlijk wel noodzakelijk. Dat is niet eenvoudig, OR’s weten heel goed dat DE achterban niet bestaat, grillig en vaak ook verdeeld is. Er zijn in mijn optiek twee belangrijke vragen:
- Check (bijvoorbeeld via een enquête) of er voldoende draagvlak is voor de (C)OR om namens de achterban te onderhandelen.
- En als dat zo is betrek de achterban middels peilingen bij de onderhandelingsinzet en het (concept) onderhandelingsresultaat.
Draagvlak krijgen en behouden:
Tip 2. Zorg voor draagvlak bij de achterban en betrek deze zoveel als mogelijk bij de totstandkoming van het (eind)resultaat
3. Arbeidsvoorwaardenregeling of ondernemingsovereenkomst
Het is van belang dat er een heldere procedure wordt vastgelegd. In de procedure staat waar de onderhandelingen over gaan en welke arbeidsvoorwaardelijke elementen allemaal onderdeel zijn van de uiteindelijke overeenkomst. Verstandig is om overeen te komen dat een en ander wordt vastgelegd in een arbeidsvoorwaardenregeling of ondernemingsovereenkomst (art. 32 WOR). Voorkomen dient te worden dat er telkens over één of twee regelingen wordt onderhandeld, want dan wordt je onderhandelingspositie zwak (er valt niet te ruilen). Dus spreek af dat er één ronde komt waarin alles wordt vastgelegd in één overeenkomst met (net als de CAO) een overeengekomen “looptijd”.
Om een sterke onderhandelingspartner te worden geldt:
Tip 3. Onderhandel periodiek (looptijd) in één keer over alle arbeidsvoorwaardelijke regelingen en leg deze vast in de ondernemingsovereenkomst.
4. Bemiddelingsclausule
Je kunt verwachten dat als je er samen niet uit komt, de sfeer grimmig kan worden en een conflict kan ontstaan. Staken is geen optie, maar niets doen natuurlijk ook niet. Het is dan ook belangrijk van tevoren afspraken te maken over wat te doen als partijen het niet eens worden. En deze afspraken ook vast te leggen.
Zo krijg je ruimte om bij een patstelling of conflict een opening te creëren
Tip 4. Neem in de ondernemingsovereenkomst een bemiddelingsclausule op.
5. Financiële onafhankelijkheid en deskundigheid
Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden is complex en soms ook tijdrovend. Voor de onderhandelingsdelegatie betekent dit voldoende faciliteiten (tijd) en de mogelijkheid om zich bij te laten staan door deskundigen (net zoals de werkgever dit doet).
Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden kosten tijd en geld.
Tip 5. Spreek af dat de (C)OR financieel onafhankelijk is wat betreft de onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden,. Leg afspraken hierover vast, bijvoorbeeld zoals de rechten die hierover in de WOR zijn vastgelegd (art. 17 en art. 22).
6. De onderhandelingsdelegatie
Onderhandelingen zijn in de regel meer succesvol als de delegatie niet te groot is. Denk aan een commissie arbeidsvoorwaarden van maximaal 5 leden. Deze commissie kan bij besluit ingesteld worden en bestaat dan uit een beperkte delegatie van (C)OR leden, eventueel aangevuld met andere deskundigen in het bedrijf. Let wel: de commissie doet alleen de besluitvoorbereidende onderhandeling, de uiteindelijke overeenkomst wordt ter instemming aan de (C)OR voorgelegd.
Voer onderhandelingen met een beperkte delegatie.
Tip 6. Stel een vaste commissie arbeidsvoorwaarden (WOR art. 15 onderdeel 1 en 2) bij instellingsbesluit in.
7. Scholing
OR-leden zijn in de regel bekwame onderhandelaars, maar periodieke (bij)scholing is geen overbodige luxe. Denk aan bijscholing op het gebied van onderhandelingsvaardigheden, maar ook inhoudelijk over de onderhandelingsinzet. Leg scholingsrechten van tevoren vast, bijvoorbeeld op basis van de scholingsrechten voor vaste commissies zoals de WOR deze biedt (WOR art. 18.3).
Houdt de vaardigheden en kennis bij door middel van scholing
Tip 7. Stel een opleidingsplan voor de onderhandelingsdelegatie (commissie) op.
8. Kwantificeren
Een goed beeld van wat het eisen- of onderhandelingspakket kost is een belangrijke voorwaarde om goed te kunnen onderhandelen. Dat is meer dan alleen een looneis in procenten van de totale loonsom. Het gaat om het totale plaatje van het pakket waarop de (C)OR inzet. Alle componenten (looneis, toeslagen, verlof, pensioen et cetera) moeten worden gekwantificeerd (doorgerekend). Die berekening koppelen aan een inschatting van de financiële ruimte maakt de (C)OR een deskundig maar vooral ook reëel onderhandelaar.
Arbeidsvoorwaarden = geld
Tip 8. Zorg dat je een redelijk tot goed beeld hebt van de financiële ruimte en bereken je onderhandelingsinzet door.
9. Lef om te zelf te onderhandelen
Een veel gehoord argument om de arbeidsvoorwaardenonderhandelingen niet door het eigen personeel (lees (C)OR) te laten doen, hangt samen met de (loon)afhankelijke positie van dat eigen personeel.
Toch zijn er situaties dat het verstandig is om als OR zelf te onderhandelen. Een onderhandelingscommissie met zowel onderhandelingskwaliteiten als inhoudelijke kennis kan veel bereiken. Ook in tijden dat het wat minder goed gaat. Misschien juist dan! Je hebt wel lef nodig.
Goede arbeidsvoorwaarden zijn ook in het belang van de werkgever. De werkgever houdt in de budgettering rekening met de kosten van arbeidsvoorwaarden. Laat je niet te gemakkelijk afpoeieren met “er is geen geld” of “we moeten in deze tijd voorzichtig met het budget omgaan”. Dat zal altijd ingebracht worden – dat hoort nu eenmaal bij het ‘spel’. Maar let wel, het betreft geen spel, het is voor het ‘echie’.
Het betreft een zakelijke onderhandeling daarbij hoort lef.
Tip 9. omdat rechte ruggenspray nu eenmaal niet bestaat is het van belang om onderhandelaars te kiezen die zakelijk maar wel met de nodige lef durven te onderhandelen.
Lees ook het interview van Erik van Triest.